Owijanie w bawełnę
Nawet profesjonaliści aktywni na polu mody mogą nie wiedzieć, iż bawełna, która jest włóknem naturalnym, wcale do włókien ekologicznych się nie zalicza. Uprawa oraz obróbka bawełny konwencjonalnej, czyli najczęściej stosowanej w przemyśle odzieżowym, jest jednym z największych zagrożeń ekologicznych na świecie. Problem wody Bawełna konwencjonalna to prawdziwy problem dla środowiska. Jej uprawy, tak potrzebne do produkcji naszej odzieży, eksploatują naturę oraz prowadzą do degeneracji społeczności lokalnych miszkających w pobliżu plantacji. Mimo, że na uprawę bawełny zagospodarowane jest około 2,5% uprawnej powierzchni Ziemi, to aż 6% ogólnoświatowego zużycia słodkiej wody przypada właśnie na tę gałąź przemysłu31. Jak w przypadku każdej produkcji przemysłowej nadmiernie wykorzystującej ten najcenniejszy surowiec naturalny, przyczynia się to do pustynnienia ziemi, katastrof ekologicznych oraz dewaluacji wielu obszarów Ziemi. Jednym z najbardziej drastycznych przykładów wyczerpania się zasobów wodnych, których powodem są plantacje bawełny, jest Jezioro Aralskie w Uzbekistanie, do 1960 roku czwarte pod względem wielkości jezioro świata. Dziś powierzchnia jeziora wynosi 25% pierwotnej wielkości, a jezioro mieści 10% pierwotnej ilości wody32. Właśnie z powodu rabunkowej gospodarki wodnej pod uprawę krzewów bawełny, wybrzeże jeziora boryka się z poważnymi problemami gospodarczymi i ekologicznymi. Brak wody to załamanie się lokalnej gospodarki: wyczerpanie możliwości kontynuowania upraw, także innych roślin, bezrobocie oraz pogarszające się warunki życiowe. Natomiast wyprowadzenie wody z Jeziora Aralskiego systemami irygacyjnymi m.in. prowadzącymi do plantacji bawełny, jest przede wszystkim uważane za jedną z największych katastrof ekologicznych na świecie. To wydarzenie opisuje się w wielu publikacjach jako książkowy przykład złego zarządzania zasobami wodnymi oraz katastrofalnego oddziaływania przemysłowej produkcji bawełny n ekosystem.
31 UNESCO-IHE, Institute for Water Education, The Water Footprint of Cotton Consumption, DADelft 2005
32 [online:] http://www.nasa.gov/mission_pages/landsat/news/40th-top10-aralsea.html
data dostępu: luty 2013
Szkodliwa chemia
Państwa takie, jak Chiny, USA, Pakistan, Indie, Uzbekistan, Turcja33, w których umieszczone są plantacje krzewów bawełny, nie tylko cierpią z powodu niedoboru wody, ale także jej zanieczyszczenia. Z przemysłowych plantacji bawełny przytłaczające ilości chemii stosowanej do przyspieszania cyklu wegetacji oraz jako repelent na owady, trafiają do wód gruntowych, a następnie zatruwają okoliczne ekosystemy. Wśród ścieków poprodukcyjnych są toksyny używane do defoliacji (proces pozbawiania rośliny liści) oraz pobudzania wzrostu roślin. Zatrucie środowiska produkcją bawełny, w kontekście omawianej odpowiedzialnej mody, ma ogromne znaczenie. W końcu ilość pestycydów stosowanych przy produkcji bawełny to między 10 a 25% ich światowego zużycia34. Bez nich plantacje nie miałaby przemysłowego charakteru, a ich opłacalność być może stanęłaby pod znakiem zapytania. Aby lepiej zrozumieć negatywne oddziaływanie pestycydów, warto przytoczyć informacje podane przez firmę Bayer, w dostępnej w internecie instrukcji obsługi Prep 720 – jednego ze środków wzmacniających wzrost m.in. krzewów bawełny. Firma podaje, iż nie należy zanieczyszczać nim rzek ani jezior, lakonicznie stwierdzając, że jest niebezpieczny dla ryb. Co ciekawsze, ostrzega, iż po zastosowaniu oprysku roślin, nie należy wchodzić na pole przez następne dwie doby oraz należy zabezpieczyć ciało przed stycznością ze środkiem. Nagłówek ulotki zawiera słowo „trucizna”. Prep 720 jest środkiem chemicznym dopuszczonym do produkcji odzieży. Nie trudno domyślić się, że jego część pozostaje we włóknach, z których następnie wytwarza się nasze ubrania.
33 [online:] www.cotton.org data dostępu: styczeń 2013
34 [online:] http://www.ota.com/organic/environment/cotton_environment.html
data dostępu: styczeń 2013
[online:] http://www.panna.org/resources/cotton/ data dostępu: luty 2013
Także podczas kolejnych etapów wytwarzania konwencjonalnej przędzy bawełnianej, na potrzeby oczyszczania, wybielania oraz farbowania, zużywa się i zanieczyszcza olbrzymie ilości wody – od 7 tys. do 29 tys. litrów wody/1 kg bawełny35. Wśród składników zatruwających wodę podczas obróbki bawełny znajdują się szkodliwe dla zdrowia środki chemiczne, których składowymi są miedź, cynk, metale ciężkie. Te szkodliwe substancje kumulują się we włóknach produkowanej odzieży36.
Kwestia zdrowia
Kto by pomyślał, że bawełniane ubranko dla dziecka może być przyczyną jego alergii lub podrażnień skóry? A jednak. Nadal niewiele badań nad uczuleniami jest prowadzonych pod kątem jakości ubrań, które nosimy. A przecież, wśród środków owadobójczych stosowanych na plantacjach bawełny, znajduje się cyjanek potasu, tak groźny dla układu nerwowego, zaś do zabezpieczenia tkaniny bawełnianej przed brudzeniem oraz gnieceniem stosuje się przemysłowo formaldehyd. Dla przybliżenia tematu, identyfikacja zagrożeń ze strony formaldehydu jest opisana przez Centralny Instytut Ochrony Pracy – Państwowy Instytut Badawczy: „Substancja toksyczna lub szkodliwa, żrąca lub drażniąca (w zależności od stężenia). Ograniczone dowody działania rakotwórczego. W stężeniach powyżej 25% działa toksycznie przez drogi oddechowe, w kontakcie ze skórą i po połknięciu. Powoduje oparzenia. Może powodować uczulenie w kontakcie ze skórą” 37. Zastanawiająca jest zachowawczość CIOP PIB wobec powiązań między zachorowaniem na raka a formaldehydem, gdyż z drugiej strony National Institute for Occupational Safety and Health twierdzi, że formaldehyd jest rakotwórczy38.
5 N. Cherrett, J. Barrett, A. Clamett, M. Chadwick, M.J. Chadwick, Ecological Footprint and Water
Analysis of Cotton, Hemp and Polyester, Sztokholm 2005
36 WWF, The Impact of Cotton on Freshwater Resources and Ecosystems, 1999
Polska Zielona Sieć, W kierunku odpowiedzialnej mody, Kraków 2012
37 [online:] www.ciop.pl/3823.html data dostępu: styczeń 2013
[online:] http://www.ciop.pl/11342.html data dostępu: luty 2013
38 [online:] http://www.cdc.gov/niosh/topics/formaldehyde/ data dostępu: luty 2013
Jeszcze gorzej wypada w tej kwestii analiza środków chemicznych stosowanych do defoliacji krzewów bawełny. Herbicydy pochodzą od pierwszego, znanego na świecie defoliantu Agent Orange (produkowanego m.in. przez cieszące się złą sławą Dow Chemical i Monsanto39), który był stosowany podczas wojny w Wietnamie jako wyjątkowo toksyczna broń chemiczna. Herbicyd ten może być przyczyną zniekształcenia ciała i chorób nowotworowych. Do dziś toczą się procesy ofiar po obu stronach konfliktu zbrojnego, które miały jakąkolwiek styczność z Agent Orange. Oczywiście w przemyśle bawełnianym wyżej wymieniane związki są stosowane w dopuszczonym stężeniu. Pytanie czy sami dopuścilibyśmy je do użytku?
39 Firmę Dow Chemical uznaje się za pośrednio odpowiedzialną za katastrofę ekologiczną w Bhopalu w 1984 roku, kiedy po ulotnieniu się pestycydów z fabryki Union Carbide, zmarło 20 000 osób. Fabryka została potem zakupiona przez Dow Chemical, które konsekwentnie odmawia uznania odpowiedzialności za tragedię i wypłacenia ofiarom odszkodowań. W roku 2008 firma dostarczała pestycydów, które doprowadziły do masowego skażenia gleby na obszarze ich stosowania. Monsanto to międzynarodowa firma działająca w obszarze biotechnologii i chemii organicznej. Od wielu lat jest krytykowana przez organizacje ekologiczne za agresywną politykę patentową, stosowanie śmiertelnie niebezpiecznych chemikaliów i promowanie produktów GMO.
Ciężki ślad węglowy
Fakt, iż główna produkcja bawełny konwencjonalnej znajduje się w krajach rozwijających się lub na obszarach daleko położonych od skupisk cywilizacji oraz pozostałych miejsc produkcji, wpływa znacząco na wzrost dwutlenku węgla w atmosferze. W dobie ocieplania się klimatu ekologiczność każdej produkcji bądź jej brak, jest mierzona wydzielaniem CO2 do atmosfery – żeby wyprodukować 1 kg bawełny konwencjonalnej emituje się aż 7 kg CO2 40. Transport bawełny w globalnym łańcuchu produkcyjnym jest jednym z czynników obciążających środowisko naturalne, gdzie w przypadku pojedynczego ubrania od momentu inicjacji produkcji do sprzedaży może on wynieść nawet do 50 tys. kilometrów41. Poza tym należy nadmienić, że nadmierne zużycie paliwa oraz zaangażowanie pośredników uczestniczących w całym procesie tak dalekiej produkcji, także znacząco wpływa na cenę końcowego produktu i tym samym pośrednio na niższe wynagrodzenia pracowników. W konsekwencji pogłębia to konflikty społeczne i gospodarcze w rejonach specjalizujących się w produkcji ubrań, co poza ciężkim śladem węglowym jest kolejną niedoskonałością przemysłu odzieżowego.
Dane statystyczne związane z produkcją bawełny42.
– 40-50 tys. ton farby przemysł tekstylny wypuszcza do wody rocznie
– 20 tys. ludzi umiera rocznie w wyniku zatrucia pestycydami
– 8 tys. to liczba różnych środków chemicznych stosowanych przy obróbce bawełny
– 50% zużycia wszystkich pestycydów w krajach rozwijających się przypada na uprawę bawełny
40 M. Berners-Lee, How Bad are Bananas, Londyn 2010
41 [online:] http://www.ekonsument.pl/s128_bawelna_konwencjonalna.html data dostępu: grudzień 2012
42 Informacje na podstawie: [online:] ekokonsument.pl, Fao.org, epa.gov, zielonasiec.pl, waterfootprint.org,
carbontrust.com, international.org, sei-international.org, usaid.gov data dostępu: wrzesień 2012
John Baffes, Cotton Subsidies, the WTO and the Cotton Problem, World Bank 2001.
– 110 tys. ton nitrogenu, stosowanego przy produkcji bawełny w latach 1997-2001, wypuściły do wód Indie oraz Chiny
– 496 m3 wody zużywa się podczas procesu wybielania, barwienia, zadrukowania oraz wykańczania jednej tony bawełny
– 1-6% światowego zużycia słodkiej wody przypada na produkcję bawełny
– 36,1 mln hektarów na świecie jest zagospodarowanych pod uprawę bawełny
– 73% światowej produkcji bawełny znajduje się na specjalnie nawadnianych polach
– 25 mln ton bawełny konwencjonalnej produkuje się rocznie na świecie
– 7-29 tys. litrów wody zużywa się na potrzeby wyprodukowania 1 kg bawełny
– 10 tys. litrów wody zużywa się do wyprodukowania 1 pary jeansów
– 2,5% światowych areałów rolniczych przypada na produkcję Bawełny
Bawełna organiczna
Wygląda na to, że niewielu z nas zdaje sobie sprawę, że dla tych wszystkich problemów istnieje ekologiczna alternatywa. Jest nią bawełna organiczna. Bawełna organiczna jest ściśle powiązana z ekouprawami. Ogólnie rzecz biorąc, ekouprawy w mniejszym stopniu oddziałują na środowisko naturalne, ponieważ podlegają specjalnym regulacjom pochodzącym od instytucji certyfikujących. Certyfikacje narzucają dyrektywy wykluczające niszczenie przyrody, stosowanie pestycydów czy ograniczają zużycie wody. Co ciekawsze, organiczne plantacje w krajach rozwijających się należą zazwyczaj do mniejszych przedsiębiorstw, często firm rodzinnych.
Zyski z tych upraw trafiają do lokalnych społeczności i wspomagają tamtejsze rynki. Łączą tym samym interes ludzi z prośrodowiskowym. Można by stwierdzić, że ekologiczne plantacje bawełny posiadają same zalety. Jednak w kontekście kapitalistycznej konkurencyjności są mniej rentowne od plantacji przemysłowych. Wydawałoby się, że ekologiczne inicjatywy nie mają szans w starciu ze światową podażą globalnych producentów, którzy proponują niższe ceny i dysponują lepiej zorganizowaną dystrybucją. A jednak, wbrew ekonomicznym przeciwnościom, zaskoczeniem mogą być zestawienia przygotowane przez Ethical Fashion Forum z 2009 r., które prognozowały, iż zapotrzebowanie na bawełnę organiczną wzrośnie o około 20% tylko w 2011 r.43. Wcześniej jednak wartość tego rynku podwyższyła się bardziej, gdyż w latach 2008-09 wzrosła aż o 35% 44. Powyższe dane potwierdzają także informacje opublikowane przez Organic Trade Association, z których wynika, że w 2012 r. wartość obrotu produktami z bawełny organicznej urosła do 7,4 mld USD z zaledwie 3,2 mld (2008 r.)45. Liczby te świadczą o wzrastającym zapotrzebowaniu na organiczne tkaniny oraz o pewnym pozytywnym trendzie, być może związanym ze zmieniającą się świadomością konsumentów. Dlatego nie jest zaskakującym, iż największe światowe marki jak Nike, H&M, C&A, Adidas, Cottonfield czy Levi’s w swojej ofercie posiadają od pewnego czasu odzież wykonaną z ekologicznej bawełny. Na czym polega jej fenomen i czym się ona różni od bawełny przemysłowej?
Lepsze gospodarowanie wodą
W dobie światowego kryzysu związanego z brakiem wody, jej recykling oraz zapobieganie nadmiernemu zużyciu na plantacjach bawełny, jest jednym z warunków otrzymania certyfikatów ekologicznych. Zgodnie z raportem UNICEFu z 2012 roku, brak wody pitnej oraz utrudniony dostęp do jej zasobów to problem 780 mln ludzi zamieszkujących Ziemię46.
43 [online:] http://source.ethicalfashionforum.com/article/a-flourishing-organic-cotton-market
data dostępu: grudzień 2012
44 Organic Exchange, Organic Cotton Market Report 2009
45 Organic Trade Association, U.S. Organic Cotton Production & Marketing Trends, 2012
Organic Exchange, Organic Cotton Market Report 2007-2008
46 [online:] http://www.unicef.org.au/Discover/What-we-do/Water,-Sanitation-and-Hygiene/Water.aspx
data dostępu: luty 2013
Zgodnie z ekologicznymi priorytetami, na organicznych plantacjach bawełny znacząco ogranicza się zużycie wody. W tym celu wykorzystuje się m.in. przetrzymywanie deszczówki – na dachach budynków gospodarczych instaluje się specjalne zbiorniki, w których przetrzymywana jest woda opadowa. Glebę zabezpiecza się przed utratą wilgotności za pomocą naturalnego izolatora, jakim jest słoma. Słomę wiąże się w luźne snopki i układa na ziemi. Zapobiega to odparowaniu wody z podłoża oraz utlenianiu gleby od promieni słonecznych. Za niedopuszczalne uważa się osuszanie jakichkolwiek lokalnych zbiorników naturalnych na potrzeby nawadniania plantacji bawełny ekologicznej47. Wymagane jest też, aby w całym łańcuchu produkcyjnym zminimalizowanie zastosowania wody było traktowane priorytetowo i obejmowało cały cykl produkcji, w tym monitorowanie zużycia wody w dalszych etapach obróbki aż do momentu uzyskania gotowego ubrania.
Brak chemii
To podstawa uzyskania statusu uprawy ekologicznej. Na plantacjach bawełny organicznej agresywną chemię zastępuje się starymi, tradycyjnymi metodami. Zamiast pestycydów w walce z owadami sprawdzają się papryczka chili, lucerna, czosnek, mięta czy lawenda, które także odstraszają uciążliwe dla ludzi komary i muszki. Jako nawozy stosuje się serwatkę, obornik oraz przykrywa ziemię organicznymi okładami, także kompostownikiem48. Defoliowanie roślin odbywa się ręcznie lub poprzez naturalne cykle przyrodnicze, jakimi są przymrozki. Być może czekanie na zmianę pory roku jest kosztownym spowolnieniem produkcji, jednak jednocześnie płynące dla środowiska i konsumentów korzyści – zdrowe środowisko naturalne, pozbawione chemii produkty bawełniane – są nieporównywalne w stosunku do strat ekologicznych, które wiążą się z konwencjonalną uprawą bawełny. Podobne benefity płyną z zamiany środków do wybielania oraz barwienia włókna na organiczne odpowiedniki. Naturalne glinki oraz ekstrakty z roślin są znane i stosowane w obróbce tekstyliów na całym globie od dawna. Kolory uzyskane w ten sposób są równie intensywne, co w produkcji konwencjonalnej. W końcu barwy tkanin indyjskich słyną z nasycenia i intensywności, a sposób ich użytkowania na prowincji nie zmienia się od setek lat. Reasumując, przy produkcji bawełny organicznej można uzyskać te same efekty, co w produkcji konwencjonalnej, ale przy wyeliminowaniu szkodliwej chemii. Organiczna bawełna to zdrowie Wspominając o zdrowiu, należy zaznaczyć, że ubrania z organicznej bawełny z łatwością uzyskują atesty dopuszczenia do stosowania przez niemowlęta i dzieci. Ekologiczne włókna w całym procesie produkcyjnym nie są zanieczyszczane toksycznymi substancjami, nie powodują uczuleń, a ich jakość nie jest naruszona. Naturalnie miękkie i pozbawione charakterystycznego zapachu formaldehydu tekstylia, są lepszą alternatywą dla przemysłowej, konwencjonalnej bawełny. Najprawdopodobniej z tego też powodu sprzedaż bawełny organicznej jest najbardziej zauważalna w produktach parentingowych jak ubranka dla najmłodszych, bawełniane pieluchy, kocyki, chusteczki czy nawet patyczki do uszu. Tylko w roku 2009 rynek organicznych tekstyliów przyniósł 4,3 miliarda USD zysku49. Analizując wyniki popytu i podaży tego typu produktów można wywnioskować, że wyroby z bawełny organicznej sprawdzają się nawet w przypadku najbardziej wymagających klientów.
47 [online:] http://www.cefs.ncsu.edu/resources/organicproductionguide/compostingfinaljan2009.pdf
data dostępu: listopad 2012
48 Tamże
49 [online:] http://www.organic-textile.com/organiccotton.html data dostępu: listopad 2012
Lokalnie lepiej
Z teorią, iż globalizacja produkcji przynosi więcej złego niż dobrego, zgadza się już coraz więcej osób. Fabryki położone daleko od miejsca zbytu trudniej się kontroluje, zaś transport na dużych odległościach to dodatkowa emisja szkodliwego dwutlenku węgla do atmosfery. Pieniądze w obrocie międzykontynentalnym wzmacniają odległe zarządy korporacji, zamiast budować bezpieczniejsze rynki lokalne. Znaczenie produkcji bawełny ekologicznej w tym kontekście jest istotne. Praktyka pokazuje, iż bio bawełna jest uprawiana na mniejszych, lokalnych plantacjach. Często są to pola należące do małych lub rodzinnych firm. Właściciele lokalnych przedsiębiorstw, ponieważ są znani w swoich społecznościach, a także lokalnym władzom, z przyczyn prawnych i prestiżowych nie pozwalają sobie na łamanie praw człowieka czy zanieczyszczanie środowiska, do czego nagminnie dochodzi w anonimowych, niemal bezkarnych kartelach światowych marek. Pieniądze, które zarabia rodzina ekologicznego rolnika, zamiast wypłynąć poza granice kraju jak dzieje się to w przypadku wielkich korporacji, są często inwestowane w lokalny rynek, jednocześnie napędzając gospodarkę i rozwój okolicznych rejonów. Z działalności
Dane statystyczne dotyczące produkcji bawełny organicznej50.
– 3 lata potrzebują rolne grunty na „odpoczynek” od chemikaliów, nim ich właściciele uzyskają zgodę na uprawę roślin w sposób ekologiczny
– 23 tys. ton bawełny ekologicznej trafiło w 2006 r. na rynek lata 80-te pojawiły się pierwsze plany wdrożenia bawełny organicznej
– Europa jest największym rynkiem zbytu dla bawełny organicznej
– Stany Zjednoczone i Turcja są głównymi producentami bawełny organicznej
– 2 kg CO2 potrzeba na wyprodukowanie 1 kg bawełny organicznej
– 0,09% to udział bawełny organicznej w światowej produkcji bawełny
lokalnej firmy korzystają więc wszyscy, od pracodawcy po rodziny pracowników, a nie zaś tylko wąskie grono menedżerów. Podsumowując rozdział dotyczący bawełny ekologicznej można wywnioskować, iż uprawy te są słusznym kierunkiem dla światowego przemysłu tekstylnego. Lokalne inwestycje, ekologiczne rozwiązania, dobre wyniki rynkowe, świadczą o samych zaletach opisanej wyżej koncepcji oraz są niezaprzeczalnym argumentem za zastosowaniem ekologicznego elementu polityki CSR w firmach odzieżowych.
50 [online:] www.ams.usda.gov/AMSv1.0/getfile?dDocName=STELDEV3003494&acct=noprulemaking
data dostępu: styczeń 2013
International Trade Centre, Organic Cotton : An Opportunity for Trade, 2007
BioRegional Development Group, World Wide Fund for Nature – Cymru, Ecological Footprint
and Water Analysis of Cotton, Hemp and Polyester, Sztokholm 2005
Tamże
Tamże
D. A. Dornfeld, Green Manufacturing, Fundamentals and Applications, Nowy Jork 2013
International Trade Centre, Organic Cotton : An Opportunity for Trade, 2007